Kent Nelle Harper Lee – haar volledige meisjesnaam – de double bind die zij in Go set a watchman beschrijft, aan den lijve?

Een double bind stelt mensen voor onmogelijke keuzes: in een ongelijkwaardige relatie eist de machtige partij onvoorwaardelijke liefde. De mensen van wie dit gevraagd wordt, krijgen niet de vrijheid om zelf een keuze te maken en eigen nuances aan te brengen. Positieve gevoelens zijn in zo’n relatie – onlosmakelijk lijkt het – verbonden met – in ieder geval ten dele een – ontkenning van het zelf. Dit geeft spanning aan wie moet buigen. En het is niet genoeg, het is nooit genoeg, want de slikkende partij kan nooit voor 100 procent aan de eisen van de bovenliggende partij voldoen. Die er steeds weer een schepje bovenop doet. Dit proces houdt stand totdat degene die buigt en slikt, leert om zich van het negatieve aspect te distantiëren. Dit doet de eisende partij pijn. De reacties kunnen meedogenloos en grotesk zijn. Zie de klap van oom Jack. Voor de onderliggende partij is er geen andere weg dan dit als de agressie van de ander te blijven zien die niets met hem/haar van doen heeft.

Hoe spreekt Nelle over de belangrijkste relaties in haar leven?

“For Mr. Lee and Alice in consideration of love and affection”, zo luidt de bedachtzame opdracht in To kill a mockingbird. Harper Lee (1926) heeft het boek opgedragen aan haar vader (1880-1962) en haar oudste zus Alice (1911-2014) vanuit de overweging van liefde en genegenheid. Go set a watchman heeft als opdracht het sobere “In memory of Mr. Lee and Alice”. De beide opschriften laten zien hoe belangrijk vader en zus voor Nelle geweest zijn. En toch duidt het herhaalde ‘Mr. Lee’ op afstand. Er staat geen vader of ‘AC’: zijn initialen die tevens zijn roepnaam waren. Ook zijn kinderen noemden hem zo.

Het leven van Nelle is niet van een leien dakje gedaan. Zij is geboren in wat wij nu een disfunctioneel gezin noemen. Het huwelijk van haar ouders was niet gelukkig. Er was een groot standsverschil: vader was een selfmade man van eenvoudige komaf, moeder was een geboren Finch en had de opvoeding genoten die bij de stand van haar familie paste. (Hier zien we dat we de hoofdfiguren uit de romans van Harper Lee niet mogen vereenzelvigen met haar familieleden.) Moeder speelde prachtig piano en was buitengewoon intelligent, maar zij leed aan stemmingswisselingen.

Het echtpaar kreeg met grote tussenpozen vier kinderen, Nelle was de benjamin. Als zij twee jaar oud is, probeert haar moeder haar in de badkuip te verdrinken. Nelle wordt gered door haar zusjes. Daarna verdwijnt de moeder – net als Boo Radley – naar de achtergrond. Nelle is opgevoed door haar vader en de huishoudster Hattie in een gezinssituatie die veel lijkt op het huiselijk leven in Mockingbird. Nelle was een ondernemend meisje, voor niets en niemand bang, een non-conformist. Met de meisjesrol was zij niet vertrouwd en dat maakte haar tot een buitenstaander. Zij was een ras observator en dit talent lag aan de basis van haar schrijverschap.

To kill a mockingbird (1960) was een overweldigend debuut, dat in 1961 met de Pulitzerprijs bekroond werd. Een hogere bekroning bestond er niet. Dit wekte verwachtingen die zij niet waar kon maken. Rond 1965 begon ze zich uit het openbare leven terug te trekken. Zij gaf geen interviews meer. In het kunstenaarsmilieu van New York paste zij niet. Zij leidde er een teruggetrokken leven met de fles als kameraad. Geregeld verblijft zij in haar geboortestadje, totdat zij besluit om daar samen met haar oudste zuster te gaan wonen. Aan hun gedeelde huishouden kwam in 2007 een einde toen Nelle door een beroerte getroffen werd en zij meer zorg nodig had.

Nelle wordt getypeerd als een uitgesproken persoonlijkheid die toch ook schuchter was. Haar zuster wierp zich op als beschermvrouwe. Zij zou in 2010 verteld hebben dat Nelle doof en blind was en zeer vergeetachtig. Deze geruchten staken de kop op toen Nelle begin februari 2015 – enkele maanden na het overlijden van haar zuster – een contract had getekend voor de uitgave van Go set a watchman. Mensen vroegen zich af of zij wel handelingsbekwaam was. De staat Alabama deed onderzoek en kwam tot de conclusie dat Harper Lee wel degelijk in staat was om zelfstandig beslissingen te nemen. Van ongeoorloofde druk was geen sprake geweest.

Het contract lijkt Nelle goed gedaan te hebben. Volgens haar advocaat was ze “happy as hell”, een krachtige Harper Lee uitdrukking. De uitgever was opgetogen over de ontmoeting. Hij prees Nelle’s humor, intelligentie en hoffelijkheid. Het lijkt erop dat de dood van Alice de weg vrijgemaakt heeft voor een eigen stukje van Nelle.

Want het blijft opmerkelijk dat Nelle nog geen drie maanden na het overlijden van haar zuster dit contract tekende. Laat dit zien dat er toch iets van een double bind in hun relatie geweest is?

Met de uitgave van Go set a watchman is iets geheeld wat gebroken was. Eens te meer is duidelijk hoe Harper Lee “hearts and minds all over the world” geraakt heeft. Van To kill a mockingbird zijn wereldwijd meer dan 40 miljoen exemplaren verkocht en van Go set a watchman al meer dan 3 miljoen! Harper Lee heeft miljoenen mensen geïnspireerd met haar fijnzinnige observaties! En dat is haar erfenis. Zij heeft op indringende wijze het rassenconflict zichtbaar gemaakt. Juist door haar kwetsbare opstelling. Hier kunnen we haar dankbaar voor zijn.