De dynamiek van Utrecht
Wie rond 1400 de stad Utrecht naderde, zag een woud van torens. De boodschap was onmiskenbaar: Utrecht was een rijke stad. Geestelijken, patriciërs, handelaren, ambachtslieden en ‘gewone’ mensen leefden hier op een paar vierkante kilometer. Uit hun samenspel is het dynamische Utrecht ontstaan met markten die kooplieden – en kopers – van heinde en verre trokken. Deze lezing begint met een analyse van de geografische, politieke en economische factoren die tot de bloei van Utrecht hebben bijgedragen. Vervolgens gaat de aandacht uit naar de interactie tussen de hoofdrolspelers. Met name de gilden hebben een unieke rol gespeeld. Utrecht kreeg in 1304 eenzelfde democratische structuur als de stad Athene in de oudheid had!
Markten in laatmiddeleeuws Utrecht
Utrecht was geknipt voor de handel: de stad is gebouwd waar de Kromme Rijn zich splitst in Oude Rijn en Vecht. Zo had Utrecht een prima verbinding met het Nederrijngebied, de Noordzee en de Zuiderzee. Utrecht had veel behoefte aan import: de nederzetting – want meer was zij in de eerste duizend jaar van haar bestaan niet – lag in laagland waar hooguit wat vee graasde en weinig eerste levensbehoeften voorradig waren. Haar goede bereikbaarheid en grote behoefte aan een breed scala van producten maakte Utrecht tot het ideale middelpunt van ruilhandel. Van heinde en verre – IJsland, Scandinavië en de Baltische landen, het Duitse Rijk en Noord-Frankrijk – kwamen kooplieden naar Utrecht. De bisschopsstad kende al in 1122 vier internationale jaarmarkten. De oude haven lag in het hartje van de stad, aan de Oudegracht bij het Wed (onder de Winkel van Sinkel), tussen de Dom- en Buurkerk in. De markten lagen hier omheen. Deze lezing gaat over de economische ontwikkeling van de bisschopsstad.
Sint Maarten en de Utrechtse identiteit
FC Utrecht speelt in rood en wit. Maar wie realiseert zich dat die kleuren komen van Sint Maarten, de patroonheilige van Utrecht? Toen hij zijn rode mantel deelde met de bedelaar, werd zijn witte onderkleed zichtbaar. In zegels en afbeeldingen, ja zelfs in voetbalkleding heeft hij zijn sporen nagelaten in Utrecht. In de Middeleeuwen noemden Utrechtse burgers zich Sint Maartens dienstlieden. Wie was hij en wat heeft hij voor de Utrechtse identiteit betekend?
Het Utrecht van paus Adrianus (1459-1523)
Paus Adriaan VI is in de zuidwesthoek van de oude binnenstad geboren. Zijn wieg stond aan de Oudegracht, op de hoek van de Brandsteeg. Totdat hij naar de Latijnse school in Zwolle ging heeft hij hier gewoond. Wat is er Utrechts aan zijn optreden? Hoe zag Utrecht er toen uit? Deze lezing verkent het ambachtelijke milieu waarin Adriaan geboren is, inclusief het intellectuele, religieuze en kunstzinnige klimaat van die tijd. Politieke dreigingen waren onmiskenbaar. De Bourgondische hertogen spanden zich in om Utrecht onder hun invloedssfeer te brengen. En juist Adriaan was nauw met dit vorstenhuis verbonden.
Een reflectie op het boek Aards, betrokken en zelfbewust
Aan de hand van alle informatie die inmiddels is ontsloten over het historische Utrecht is er een beter beeld op te bouwen van hoe een laatmiddeleeuwse samenleving concreet functioneerde. Daarbij schenken we speciale aandacht aan de toenmalige betekenis van religie, aan sociale en kerkelijke rituelen en samenwerkingsverbanden. Wat was de werkelijke betekenis van het memento mori in de Late Middeleeuwen?