De spanningen rond de instroom van asielzoekers maken interne breuklijnen zichtbaar:
Er is gebrek aan betaalbare woningen
Voor starters en minima zijn er weinig betaalbare huurwoningen. Dit probleem is door de neoliberale aanpak verergerd: de verkoop van sociale huurwoningen en de huurmaximalisatie maakt het jonge stellen bijna onmogelijk om een eigen gezin op te bouwen.
De hoge vaste lasten
De hoge huurprijzen en de hoge kosten voor zorgverzekering (inclusief het verplichte eigen risico, de eigen bijdragen bij niet volledig vergoede zorg en de niet vergoede kosten), energie en communicatie slokken een ongekend groot deel van het inkomen op.
Werkloosheid
In juli 2015 waren 694.000 mannen en vrouwen werkloos. Mannen waren vaker langdurig werkloos dan vrouwen (47 tegen 30 procent). Ruim de helft was boven de 45. Recente cijfers over werkloosheid onder jongeren ontbreken, maar in de afgelopen jaren was die onveranderlijk hoog voor laagopgeleide jongeren, vooral als zij van buitenlandse komaf waren.
Wat doet werkloosheid met het gevoel van eigenwaarde? Hoe is het om van een uitkering afhankelijk te zijn en niet zelf de kost te kunnen verdienen?
De afbraak van de zorg
Met de invoering van de WMO in 2015 is in rap tempo de vertrouwde zorg afgebroken. Mensen moeten op eigen kracht oplossingen vinden voor soms complexe problematiek. Voor de kring rond hulpbehoevenden weegt de zorg zwaar.
De automatisering
Zie nog maar eens een persoon aan de telefoon te krijgen. Nu wordt ook de belasting geautomatiseerd. Alsof iedereen een computer heeft. Alsof iedereen met een computer kan omgaan. Nederland telt nog steeds behoorlijk wat analfabeten. En niet iedereen kan een computer of smartphone betalen.
De verzakelijking bij uitkeringsinstanties
Het klinkt zo redelijk: iedereen die een uitkering krijgt, moet daarvoor een tegenprestatie leveren. Door de zakelijke, gestandaardiseerde bejegening van ambtenaren voelen uitkeringsgerechtigden zich lang niet altijd niet in hun waarde, waardigheid en geschiedenis gezien.
Geen scharrelruimte
Dit zie ik als het grote probleem: de strenge controle op uitkeringsgerechtigden laat mensen geen scharrelruimte. De meeste mensen zijn niet bestand tegen permanente druk. En worden ziek. Mensen hebben behoefte aan perspectief om de moed erin te houden. Ze hebben een marge nodig om zich te kunnen ontplooien. Dat geeft ademruimte. Iets van hoop en uitzicht moet ‘het systeem’ de mensen kunnen laten. Het basisinkomen en de regelvrije uitkering kunnen een goed alternatief zijn voor de sterk toegenomen controledrift.
Verkeerde bezuinigingsstrategieën
Bezuinigingen op uitkeringen komen de gemeenten ten goede. Dit zijn verkeerde stimulansen. Nu al is er sprake van willekeur: gemeenten interpreteren de regels naar eigen inzichten. Menig gemeente zet uitkeringsgerechtigden onder druk. Het dreigement van korting ligt voortdurend op de loer. De controle is groot. Gemeenten gaan respectloos met privacygevoelige informatie van uitkeringsgerechtigden om. Dat mensen zich niet meer vrij en veilig voelen, is goed voor te stellen.
Overvraagd
Mensen voelen zich op tal van terreinen overvraagd. Met alle spanningen van dien. De markt heeft vrij spel, ten koste van mensen. Die breuklijnen worden zichtbaar, nu zich een nieuwe groep mensen aandient die ook opvang en zorg behoeven. Maar de asielzoekers zijn het probleem niet. In Nederland is de solidariteit met de mensen die steun behoeven de laatste dertig jaar systematisch uitgehold. De WMO vormt het sluitstuk, alle mooie woorden als participatie en eigen kracht ten spijt. De spanning die de afbraak van sociale voorzieningen veroorzaakt, komt nu naar buiten. Soms met onvervalste woede jegens de mensen die het voor het zeggen hebben: aanstoot geven ‘de dikke BMW’, ‘hun vette koppen’, etc. Er gaapt een kloof tussen kansarm en kansrijk, haves and have-nots.
Geen soelaas
Het merendeel van de gemeenten beschikken niet over een onafhankelijke instantie waar mensen hun klachten kunnen deponeren. De nationale ombudsman is vaak hun laatste hoop. En daar kom je niet zomaar terecht. Dan moet je de zaak al in de eigen gemeente hebben aangekaart. Voor veel mensen is dit een weg die zij niet kunnen gaan. Omdat zij noch de kracht, noch de kennis noch de financiële middelen hebben.